Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

και οι «ΘΕΟΛΟΓΙΕΣ» των Social media

    Τα τελευταία χρόνια με την ολοκληρωτική είσοδο των κοινωνικών μέσων και δικτύων στη ζωή μας (facebook, twitter, youtube, Tik-Tok κ.α) παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της δημοσίευσης διαφόρων κειμένων και βίντεο θεολογικού ενδιαφέροντος, και όχι μόνο, από αρκετούς αρχιερείς, ιερείς και θεολόγους. Το ζήτημα-πρόβλημα, όμως, που προκύπτει είναι ότι για χάρη των "likes" και των "views" αρθρώνουν αρκετοί εξ αυτών ένα «θεολογικό λόγο» χωρίς καμιά Αγιογραφική και Αγιοπατερική βάση και αναφορά, κομμένο και ραμμένο προς χάιδεμα των αυτιών των ακόλουθων τους, παρασύροντας τους σε διάφορες πλάνες. Μια από τις σύγχρονες πλάνες είναι η λεγόμενη «θεολογία της αγαπολογίας» κατά την οποία τονίζεται μονομερώς το γεγονός της αγάπης Του Θεού,  στο όνομα της οποίας ο Θεός δέχεται τους πάντες, αλλά ξεχνούν να επισημάνουν ότι τους δέχεται μεν όλους, αλλά με την καθοριστική προϋπόθεση της μετανοίας! Ξεχνούν ότι ο Θεός εκτός από αγάπη είναι και δίκαιος και θα κρίνει τους πάντες κατά τη Δευτέρα Του Παρουσία, όπου και θα διαχωρίσει «τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων…», και «τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων· πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ» (Ματθ. 25, 31-46).  Τοιουτοτρόπως παρουσιάζονται στα "social media" ορισμένοι εξ αυτών  ως σύγχρονοι «γκουρού», με ένα λόγο σοφιστικέ, κουλτουριάρικο, θολό και πολλές φορές δυσνόητο, ντυμένο με μπόλικη έπαρση και αλαζονεία, λες και αυτοί ανακάλυψαν τον τροχό,  απευθυνόμενοι στο κοινό με ύφος που εννοεί ξεκάθαρα «ξεχάστε ό,τι ξέρατε, να ακούτε μόνο εμένα».   

    Για τους παραπάνω λόγους είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί τι είναι Θεολογία και ποιοι πραγματικά είναι Θεολόγοι. Θεολογία είναι ο λόγος περί Θεού και πραγματεύεται τα μυστήρια Του Θεού, ήτοι την ύπαρξη, τη φύση και τις ιδιότητες Του, τα δόγματα που ορίζουν την ορθότητα της πίστης και τα λατρευτικά καθήκοντα προς τον Θεό. Η Θεολογία είναι εμπειρική, πρέπει να είναι καταφατική και όχι αποφατική. Σκοπός της είναι να πει τι είναι ο Θεός και όχι στο τι δεν είναι. Για να απαντηθεί καταφατικά ένα ερώτημα πρέπει να υπάρχει εμπειρία της αλήθειας. Παραδείγματος χάρη, μόνο αυτός που έχει βιώσει την αγάπη μπορεί να πει τι δεν είναι αγάπη. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρει ως παράδειγμα ότι η σωστή απάντηση στο πόσο κάνει πέντε και πέντε δεν είναι ο αποκλεισμός όλων των λαθεμένων  απαντήσεων αλλά η απευθείας απάντηση ότι πέντε και πέντε κάνουν δέκα. (Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος ΚΗ, 9). Άρα στη Θεολογία η εκκίνηση γίνεται από το όν κι όχι από το μη ον. Όταν π.χ. ο Μωυσής ρώτησε Τον Θεό μπροστά στη φλεγόμενη βάτο «ποιος θα πω ότι με απέστειλε»  Εκείνος του απάντησε «ἐγώ εἰμι ὁ ὤν.» (Έξοδος 3, 13-14). Ομοίως   ο Χριστός αναφερόμενος στον εαυτό του δεν είπε τι δεν είναι, αλλά είπε «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή» (Ιωαν. ιδ’, 4-8).  

        Αναφορικά με το ποιοι είναι πραγματικά θεολόγοι αξίζει να επισημανθεί ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία μας τρεις μόνος Αγίους έχει ονομάσει Θεολόγους, τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, που πριν υπήρξε αλιεύς και αγράμματος, και τους Γρηγόριο Θεολόγο και Συμεών τον Νέο Θεολόγο. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η Εκκλησία υπήρξε πολύ φειδωλή στην απόδοση του χαρακτηρισμού «Θεολόγος».  Αυτό συμβαίνει διότι της Θεολογίας, δηλαδή της εκφράσεως της αλήθειας, προηγείται η εμπειρία της αλήθειας, η οποία  όσο είναι «αγαπωμένη» και μετεχομένη γίνεται και νοουμένη. Η κάθαρση της ψυχής  φέρνει τον άνθρωπο σε κοινωνία με την αλήθεια. Χρειάζεται τα πνευματικά μάτια να είναι υγιή. Για να θεολογήσει κάποιος αυθεντικά και ορθόδοξα απαιτείται νηπτική προετοιμασία, καθαρότητα ψυχής και καθοδήγηση  του Αγίου Πνεύματος (Στ. Παπαδόπουλος, Θεολογία και Γλώσσα). Ο Χριστός, μάλιστα, είχε προαναγγείλει τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος στην αποκάλυψη της αλήθειας λέγοντας στους μαθητές του: « Ἔτι πολλὰ ἔχω λέγειν ὑμῖν, ἀλλ’ οὐ δύνασθε βαστάζειν ἄρτι. ὅταν δὲ ἔλθῃ ἐκεῖνος, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πάσαν τὴν ἀλήθειαν· (Ιωαν. 16, 12-13). Ο Θεοφόρος Ιγνάτιος βεβαιώνει ότι το πνέυμα εκήρυσσεν εντός του κι ότι θα θεολογήσει πάλι «εάν ο Κύριος μοι αποκαλύψει τι» (Ιγνατίου, Προς Εφεσίους 20΄, 1). Χωρίς δηλαδή την επέμβαση και το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος δεν κατανοείται ούτε βιώνεται η αλήθεια της Εκκλησίας. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος αναφέρει ότι η κατανόηση του κειμένου της Αγίας Γραφής δεν εξαρτάται από την ανθρώπινη σοφία. (Χρυσοστόμου, Εις την Γένεσιν ΚΑ,  PG 53,175). Για παράδειγμα ο Άρειος και ο Μέγας Αθανάσιος διάβαζαν τα ίδια θεολογικά κείμενα αλλά η κατανόηση   τους ήταν ριζικά διαφορετική. 

      Εν αντιθέσει με τα παραπάνω, παρατηρούμε σύγχρονους ιερείς και αρχιερείς να ταυτίζουν την αλήθεια με τα πρόσωπα τους και να θεωρούν ότι είναι εκφραστές της αλήθειας λόγω των οφίκιων τους. Επίσης,  ταυτίζουν τον όρο Εκκλησία με το ιερατείο, ενώ ο όρος αφορά όλους τους βεβαπτισμένους που συναθροίζονται εν πνεύματι αληθείας και αγάπης στο όνομα Του Ιησού Χριστού. Ξεχνούν, μάλλον, ότι υπήρχαν στο παρελθόν ολόκληρες Σύνοδοι με πατριάρχες και μητροπολίτες που υπέπεσαν σε πλανεμένες αποφάσεις (βλέπε π.χ. την εικονομαχική Σύνοδο της Ιέρειας το 754 μ.Χ. και τη σύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας 1438-1439 μ.Χ., η οποία δήλωνε την υποταγή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στον παπισμό. Σύνοδοι στις οποίες ένας Θεόδωρος Στουδίτης και ένας Μάρκος Ευγενικός ήταν αρκετοί για να λάμψει η αλήθεια).

    Παράλληλα υπάρχουν θεολόγοι που διακατέχονται από θεολογική έπαρση λόγω των μεταπτυχιακών και των διδακτορικών τους, τα οποία μάλιστα πολλές φορές έχουν αποκτηθεί από μη ορθόδοξες σχολές… Ο Άγιος Παϊσιος είχε πει σχετικά: «ήρθε και σ’ εμένα κάποιος να πάρει ευλογία, για να πάει στην Ιταλία να σπουδάσει Λειτουργική και να κάνει διατριβή. Είσαι στα καλά σου; του είπα. Θέλεις να πας στους Ιησουΐτες να κάνεις την διατριβή σου και ήρθες να σου δώσω και ευλογία; Αυτοί δεν ξέρουν τι τους γίνεται! Εκεί διδάσκουν Ουνίτες, Ιησουΐτες, δεν ξέρω τι!» (Λόγοι Γέροντος Παϊσίου, τόμος Α΄). Παραβλέπουν αυτοί οι «θεολόγοι» την Αγιοπατερική εμπειρία και θεολογία και προσπαθούν με τις «σύγχρονες» απόψεις τους να ανατρέψουν παραδόσεις αιώνων. Μήπως οι Απόστολοι βελτίωσαν το κήρυγμα του Κυρίου;  Μήπως οι πατέρες βελτίωσαν τη διδασκαλία των Αποστόλων; Μη γένοιτο. Ό,τι υπήρχε από την αρχή στην Εκκλησία ως αλήθεια είναι γνήσιο και δεν επιδέχεται αναθεώρηση και βελτίωση. Η αποδοχή από τον θεολόγο της βιωμένης εμπειρίας και Παραδόσεως της Εκκλησίας είναι κριτήριο ορθοδοξότητας του. Ως σύγχρονοι «Βαρλααμιστές» ειρωνεύονται υπεροπτικά και υποτιμούν αυτούς που δεν έχουν θεολογικές σπουδές, (λες και η θεολογία είναι θέμα σπουδών), ακόμα και αγίους που είχαν θείες εμπειρίες λόγω της ασκητικής και νηπτικής τους ζωής. Μάλλον δεν έχουν διαβάσει τη ρήση του Απ. Παύλου ο οποίος αναφέρει: “Τὰ μωρὰ τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεὸς ἵνα τοὺς σοφοὺς καταισχύνῃ, καὶ τὰ ἀσθενῆ τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεὸς ἵνα καταισχύνῃ τὰ ἰσχυρά” (Α' Κορινθίους 1,27-29). Ξεχνούν ότι οι μαθητές Του χριστού ήταν απλοί ψαράδες οι οποίοι με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή μετατράπηκαν σε πύρινους κήρυκες της αλήθειας; Ξεχνούν ότι ο «ξυλουργός» Άγιος Παϊσιος, με τον εξαίρετο θεολογικό του λόγο, δεν σπούδασε σε κανένα πανεπιστήμιο; Ποιος θα μπορούσε να μιλήσει καλύτερα για το άκτιστο Θείο Φως, ένας θεολόγος με διδακτορικό ή η απλοϊκή Γερόντισσα Γαλατία που λουζόταν από αυτό; 

       Εν κατακλείδι, θα πρέπει κάθε χριστιανός να αναζητά την αλήθεια βασιζόμενος στην Αγία Γραφή και ιδιαίτερα την Καινή Διαθήκη, και εν συνεχεία στις Οικουμενικές Συνόδους, τους Πατέρες και τους αγίους της Εκκλησίας μας, οι οποίοι είναι αυτοί που βίωσαν την αλήθεια και μας τη μεταλαμπαδεύουν ανά τους αιώνες. Μακριά από θεολογίες των  «social media» οι οποίες στερούνται Αγιογραφικής και Αγιοπατερικής τεκμηρίωσης. Ο Απ. Παύλος λεεί: “Παραγγέλλομεν δε εις σας, αδελφοί, εν τω ονόματι του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, να κρατήτε τον εαυτόν σας εις απόστασιν από κάθε αδελφόν, ο οποίος συμπεριφέρεται άτακτα και δεν πορεύεται σύμφωνα με την παράδοσιν. (Θεσ. 3,6) Και να θυμάστε, θεολογία, έπαρση, εγωισμός και εριστικό πνεύμα δεν πάνε μαζί. Η Θεολογία χρειάζεται ταπείνωση, μετάνοια, κάθαρση, νηπτική ζωή, αγιασμό και φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Ας έχουμε κατά νου ότι ο πονηρός μπορεί να πει εννιά αλήθειες και να παρασύρει στην καταστροφή τον ασθενή τη πίστη με ένα μόνο ψέμα και πλάνη.

 

ΤΙΤΑΚΗΣ  ΒΑΓΓΕΛΗΣ   1-5-2023

Καθηγητής Θεολογίας - Μουσικοσυνθέτης