ΠΑΡΑΔΟΣΗ: ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Ή ΑΝΑΝΕΩΣΗ;

      Είναι κοινά διαπιστωμένο ότι η Κρητική Παράδοση γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση τα τελευταία  χρόνια. Καθημερινά δημιουργείται πλήθος μαντινάδων, που ταξιδεύουν από κινητό σε κινητό κι από εκπομπή σε εκπομπή, παράγονται πολλά νέα Κρητικά τραγούδια, πολλά παιδιά μαθαίνουν Κρητικούς χορούς και όργανα και το κυριότερο η νεολαία σήμερα διασκεδάζει με τα Κρητικά.
      Παράλληλα, όμως, έχει ανακύψει ένα θέμα με αντικρουόμενες απόψεις για το τι είναι παραδοσιακό και τι όχι. Υπάρχουν κυρίως δυο τάσεις, εκ των οποίων η μια υποστηρίζει ότι η παράδοση πρέπει να μείνει ατόφια χωρίς προσθήκες και παρεμβάσεις και υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν την ανανέωση και την εξέλιξή της. Η αντίθεση μεγεθύνεται όταν οι μεν φτάνουν να δαιμονοποιούν κάθε εξέλιξη και προσθήκη στην Παράδοση και οι δε, δηλαδή οι «ανανεωτές» παρεμβαίνουν σ’ αυτήν με πρόχειρο τρόπο, χωρίς σεβασμό, αλλοιώνοντάς την.

       Προκειμένου, λοιπόν, να εντοπιστεί η χρυσή τομή στο θέμα αυτό, θα πρέπει να προσδιοριστεί τι δηλώνει ο όρος Παράδοση. H Παράδοση, λοιπόν, συμπεριλαμβάνει τα ήθη και έθιμα, την κουλτούρα, τις αξίες και τα ιδανικά ενός τόπου. Όλα τα παραπάνω τα παραδίδει η κάθε γενιά  στην  επόμενη, και η επόμενη με τη σειρά της στις μεθεπόμενες  γενιές. Τέσσερα βήματα, όμως, είναι απαραίτητα στην αρμονική εξέλιξη της Παράδοσης: Παραλαβή-Αφομοίωση-Εξέλιξη-Παράδοση. Χρειάζεται, δηλαδή, να γίνουν βίωμα τα ήθη και έθιμα που παρελήφθησαν, να εμπλουτιστούν και να εξελιχθούν, ώστε να παραδοθούν ανανεωμένα στις επόμενες γενιές και όχι απαρχαιωμένα. Εξάλλου, η παράδοση είναι συνυφασμένη με την ίδια τη ζωή και εξελίσσεται ανάλογα με τις αξίες και τα βιώματα που υπάρχουν στην κάθε εποχή. Άρα, είναι κάτι το ζωντανό και εύπλαστο, το οποίο αναπροσαρμόζεται, θέλοντας και μη, καθώς αλλάζει η ίδια η ζωή. Υπό αυτήν την έννοια ευτυχώς που εξελίσσεται η Παράδοση, διαφορετικά θα είχε νεκρωθεί προ πολλού και θα τη βλέπαμε σήμερα σαν ένα μουσειακό είδος και σαν καρικατούρα του παρελθόντος.   

      Για να επιβεβαιωθούν τα παραπάνω θα αναφερθούν δυο παραδείγματα, ένα από τη μουσική και ένα από το χώρο της μαντινάδας. Αν ακούσει κάποιος Κρητική δισκογραφία του 1930, έπειτα της δεκαετίας του ‘70 και κατόπιν ακούσει σύγχρονη δισκογραφία, θα διαπιστώσει πολύ εύκολα ότι υπάρχει σημαντικότατη εξέλιξη τόσο στην ποιότητα του ακούσματος, στην ποικιλία των οργάνων, όσο και στην εκτέλεση των τραγουδιών. Ποιος, όμως, θεωρεί ότι η Κρητική μουσική θα έπρεπε να έχει ακριβώς το ίδιο ύφος όπως το 1930; Παράλληλα ποιος μπορεί να κατηγορήσει τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής μας ότι δεν είναι παραδοσιακοί; Ακόμα και ο εμπλουτισμός της Κρητικής μουσικής με όργανα που δεν είναι αμιγώς Κρητικά έχει συμβάλει κατά πολύ στη βελτίωση του ακούσματός της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το μαντολίνο και η κιθάρα. Αρκεί να διατηρείται πάντα ο κυρίαρχος ρόλος της Λύρας και του Λαούτου, που αποτελούν τον βασικό κορμό της Κρητικής μουσικής. Αλίμονο, λοιπόν, αν η Κρητική μουσική είχε παραμείνει στα πρωταρχικά της ακούσματα, διότι σήμερα θα ήταν πεπαλαιωμένη, τελείως αναχρονιστική και άρα μη αποδεκτή από τις νέες γενιές.

    Παρόμοια με το παραπάνω παράδειγμα, αν στο χώρο της μαντινάδας χρησιμοποιούνταν ακριβώς το ίδιο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούσαν οι Κρητικοί πριν εκατό χρόνια, πόσοι νέοι θα κατανοούσαν σήμερα τις μαντινάδες; Πώς να εκφραστεί κάποιος με λέξεις που δεν καταλαβαίνει; Από την άλλη μεριά βέβαια, δεν μπορεί να εξαλείψει τελείως το Κρητικό ιδίωμα, διότι όπως έχει σωστά ειπωθεί «η γλώσσα μου είναι ο κόσμος μου», και η μαντινάδα, ως εκφραστικό μέσο,  δεν νοείται να στερείται Κρητικών λέξεων ή έστω Κρητικού χρώματος και ύφους.        

      Καταλήγοντας, το πρόβλημα υπάρχει εκεί που χάνεται το μέτρο. Είναι σημαντικό να υπάρχει η τήρηση κάποιων βασικών κανόνων, προκειμένου η Παράδοσή μας να έχει αρμονική συνέχεια. Η Παράδοση, λοιπόν,  είναι ένα δέντρο του οποίου ο κορμός πρέπει να μένει άθικτος, διότι σε διαφορετική περίπτωση κλονίζεται το δέντρο. Όπως, όμως, κάθε υγιές δέντρο βγάζει καινούργια κλαδιά, φύλλα και καρπούς, έτσι και η Παράδοση μπορεί και πρέπει να εμπλουτίζεται και να διανθίζεται με τα καλά στοιχεία κάθε εποχής. Όταν κάθε παρέμβαση και προσθήκη γίνεται με αγάπη και σεβασμό μόνο εύγευστους καρπούς έχει να αποδώσει. Εξάλλου, ό,τι είναι αυθεντικό και γνήσια παραδοσιακό αντέχει στο χρόνο.
                                                        ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΤΙΤΑΚΗΣ 
                                        Καθηγητής Θεολόγος - Μουσικοσυνθέτης